Europees Parlementslid
Bij momenten voel ik me schuldig als ik naar mijn boekenkast kijk. En naar de stapels boeken van verschillende hoogte op de meest onmogelijke plekken in mijn huis. Mensen denken vaak dat ik een schoenverslaving heb (dit ontken ik niet helemaal), maar mijn echte verslaving is mijn constante honger naar literatuur.
Nieuwe boeken: ik koop ze, ik bestel ze, ik krijg ze en dat allemaal in een sneller tempo dan ik lezen kan. In Japan kennen ze dat ook, want het fenomeen heeft daar een naam gekregen: tsundoku.
Ik lijd dus officieel aan tsundoku en op de een of andere manier heeft dit een gunstige invloed op mijn schuldgevoel. Ik ben tenminste niet alleen.
Af en toe, op een van die zeldzame rustige avonden, laat ik mijn ogen glijden over tientallen titels en kies het boek dat het best aansluit bij mijn gemoed van het moment.
Vrijdagavond viel mijn oog op La superba van Ilja Leonard Pfeijffer, een boek over de Italiaanse stad Genua, de woonplaats van de auteur.
Aan accurate plaatsbeschrijvingen dus geen gebrek. Aan accurate persoonsbeschrijvingen ook niet. Al op de eerste pagina wordt het vriendje van het mooiste meisje van Genua beschreven: ’Hij is een klootzak’.
Vier regels verder wordt een man van middelbare leeftijd beschreven: ’Hij droeg een wit hemd zonder mouwen en hij had een dikke kop en een dikke buik.’
Nog een paragraaf verder: ’Op de barkruk tegen de gevel zat een imposant manwijf met een pikzwarte zonnebril.’
Het was me meteen duidelijk dat de uitgeverij van dit boek niet werkt met sensitivity readers. Anders was dit boek nooit gepubliceerd.
Sensitivity reading is niet nieuw. Het bestaat al jaren, maar de meesten onder ons – ook ik – ontdekten het pas twee jaar geleden, bij de hetze over de vertaling van Amanda Gormans The Hill We Climb, het inauguratiegedicht voor de Amerikaanse president Joe Biden.
De Nederlandse vertaling had nogal wat voeten in de aarde. Marieke Lucas Rijneveld mocht het niet doen wegens te wit, dus koos de uitgeverij voor een zwarte spokenwordartieste.
Om absoluut zeker te zijn dat niemand, of toch niemand zwart, zich zou gekwetst voelen (je weet maar nooit), moest de tekst alsnog voorgelegd worden aan sensitivity readers.
"Literatuur is kunst en kunst pas je niet aan"
Eén van de woorden die de sensitivity-toets niet doorstond, was het woord ’slaaf’. Het werd ’tot slaaf gemaakte’.
De redenering achter dit soort aanpassingen is opmerkelijk: slavernij is verwerpelijk, niemand wordt als slaaf geboren en het nieuwe ’tot slaaf gemaakte’ weerspiegelt de ongelijke machtsverhoudingen uit die tijd.
Volgens dezelfde redenering zou je evengoed het woord ’slachtoffer’ kunnen vervangen door ’tot slachtoffer gemaakte’, maar daar hoor ik niemand over. Die term is al wat beter ingeburgerd.
Enkele dagen geleden stonden sensitivity readers opnieuw in de belangstelling. Deze keer door het nieuws over de talrijke aanpassingen in de boeken van Roald Dahl.
Blijkbaar zijn zijn boeken volgens de normen van vandaag niet inclusief genoeg, waardoor niet alle kinderen er op dezelfde manier van kunnen genieten.
Zo zijn de woorden ’dik’, ’lelijk’ en ’mannetjes’ erg nefast voor de mentale ontwikkeling van lagereschoolkinderen en moeten die eruit.
De storm van verontwaardiging die erop volgde, onderschrijf ik volledig. De woorden waarover het gaat, zijn trouwens op geen enkele manier beledigend of kwetsend.
Ze beschrijven enkel de werkelijkheid zoals die eruitziet in het hoofd van de auteur. Zo komen we als lezer in contact met een nieuwe wereld en worden we ondergedompeld in de eindeloze fantasie van bijzondere mensen.
Bevalt het je niet, dan kijk je er niet naar. Zo eenvoudig is het. Literatuur is kunst en kunst pas je niet aan. Zeker niet aan de gevoeligheden van vandaag
childerijen en beeldhouwwerken laten we ongemoeid. Ze leren ons iets over de tijd waarin ze gemaakt zijn en over de maker die hen liet ontstaan. Waarom is dat met boeken anders? Teksten zijn tijdsdocumenten.
Ze confronteren ons met hoe het vroeger was. Kinderboeken mogen hier geen uitzondering op zijn. Anders maken we van hen echte watjes zonder mentale weerstand. Willen we dat?
De samenleving als één grote safe space waar niemand gekwetst wordt, is immers onhaalbaar, onwenselijk en slechts een droom van een kleine groep mensen. En een nachtmerrie voor de rest.
Hopelijk kunnen mensen 30 jaar en langer na de dood van Ilja Leonard Pfeijffer nog altijd genieten van zijn kleurrijke schrijfsels.
De sensitivity-toets vernielt literatuur en maakt van de wereld een saaie plek. Laat jonge en minder jonge lezers maar geconfronteerd worden met ongemakkelijke zaken. Weg met de comfortzone, leve het literaire avontuur!
Dit was de tweeëndertigste column van Assita Kanko voor De Telegraaf.
