Zonder een kritische en onafhankelijke pers gaan vrijheden verloren

Vermoord door het Burkinese regime. Het maakte me van streek, enorm boos, verwarde me en dompelde me onder in boeken over vrijheid en de scheiding der machten waarvan de woorden voor mijn betraande ogen flitsten en me leerden dat een journalist als Norbert Zongo door zijn werk in zijn eentje de vierde pijler was van een democratie die lag te sterven.

We hebben niet alleen de scheiding der machten nodig, waarvan Montesquieu sprak, maar ook de kracht van deze vierde macht: een kritische en onafhankelijke pers. Anders floreert corruptie en gaan vrijheden verloren. Ik heb dit van dichtbij meegemaakt. In mijn kamer in een kleine stad in Burkina Faso begreep ik dat het niet alleen nodig was om de straat op te gaan om een man te verdedigen, maar ook om ervoor te zorgen dat er gerechtigheid zou geschieden en de democratie te beschermen. Het was het begin van een felle strijd tegen een dictatuur die mijn generatie brak maar nooit het zwijgen heeft op kunnen leggen. Want Norbert Zongo had, na Thomas Sankara, onze ogen geopend. Hij liet ons onze verantwoordelijkheid als burgers inzien.

De corruptie die hij aan de kaak stelde, de woorden die hij in zijn dagboek schreef, de feiten die hij besprak, de oproep van zijn werk tot verontwaardiging was gevaarlijk voor de toenmalige regering en daarom moest hij sterven. Deze man was slechts 49 jaar oud, had een vrouw en kinderen en had niets anders gedaan dan zijn werk. Het regime reageerde op hem met de doodstraf. Feitelijk. Hij is verbrand in zijn auto.

Dit is ook wat vijf jaar geleden in Europa gebeurde met de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia. Afgelopen week zijn twee mensen tot 40 jaar veroordeeld voor deze moord, maar waar zijn de opdrachtgevers? Net als Norbert Zongo sprak ze vrijuit en stelde ze corruptie aan de kaak. Ze deed onderzoek en werd veel gelezen. Soms bereikten haar artikelen bijna 400.000 lezers, de gehele bevolking van het kleine EU-land Malta. Net als hij, stierf ze in haar auto, gedood door vuur. Brand door een bom die in haar auto was geplaatst terwijl ze onderzoek deed naar corruptie in het hart van de Maltese staat, onder andere rond de kabinetschef van voormalig premier Muscat.

Zongo moest ook sterven omdat hij de waarheid zocht en zijn lezers daarover wilde informeren. Het was zijn plicht als journalist om vrij te zijn. Ik voel nog steeds woede en verdriet als ik eraan denk. Hoe had ik kunnen denken dat in Europa, het continent van de mensenrechten, een journalist hetzelfde lot zou kunnen overkomen? Een vrouw, moeder en echtgenote die gewoon haar werk deed? Is Europa niet het land van de democratie? Helaas niet altijd. De persvrijheid wordt ook hier dagelijks bedreigd. Van buitenaf, maar ook van binnenuit.

Autoritaire of corrupte regeringen en islamisten, zoals bij Charlie Hebdo, of drugsbaronnen, zoals bij Peter R. De Vries, vormen een zeer duidelijke bedreiging en deze bedreiging moet worden bestreden. Maar even onverkwikkelijk is de verleiding om niet meer na te denken, om vooringenomenheid en de pensée unique de overhand laten nemen. Dan wordt het activisme en is het geen journalistiek meer.

Op een dag debatteerde ik op de Belgische televisie toen een bekende Nederlandse journalist plotseling een politicus, Bart De Wever, de burgemeester van Antwerpen, vergeleek met de autoritaire Filipijnse roerganger Rodrigo Duterte. Ik voelde me misselijk toen hij het zei... Hoe kan een dergelijke vergelijking ontstaan in een objectieve geest? Met opzet, ongetwijfeld, om het imago van een politicus wiens mening hij niet deelt te schaden, een karikatuur van hem te maken en hem te stigmatiseren. Voor mij was deze vergelijking een belediging voor de intelligentie van de kijkers.

Wetende dat Duterte een autoritair leider is, die had verklaard dat hij zijn politieke tegenstander Leila de Lima, voormalig voorzitter van de Commissie voor de Mensenrechten en minister van Justitie, „publiekelijk zou vernietigen” alvorens haar willekeurig te arresteren. Welk redelijk mens zou Bart De Wever durven vergelijken met de autocraat Duterte? Behalve iemand die weigert te denken en te informeren ook al is hij journalist? Ik maak me grote zorgen dat de pers enerzijds bedreigd wordt en (een deel) anderzijds opgesloten zit in een eigen activisme. In beide gevallen glipt de vrijheid door onze vingers, en beetje bij beetje zullen we allemaal stoppen met denken.

Hoe kunnen we verbaasd zijn wanneer een journalist zich laat domineren door zijn linkse militantisme en zich alle wandaden tegen een politicus permitteert, dat onze medeburgers de traditionele media wantrouwen en zich ervan afkeren? Is dit niet ook een van de oorzaken van de opkomst van populisme en extremen?

De tirannie van het eenrichtingsdenken en de zelfingenomenheid genereert een vorm van zelfcensuur die vandaag de voedingsbodem vormt voor extremisme... Het lijkt mij dat een deel van de pers vandaag zelfkritisch moet zijn om weer aansluiting te vinden bij onze medeburgers, en dat zij morgen de sterke schakel in de democratische keten moet blijven.

Norbert Zongo en Daphne Caruana Galizia verdienen dit.

Dit was de zestiende column van Assita Kanko voor De Telegraaf. 

www.telegraaf.nl