Europees Parlementslid
Ik snap nu meer dan ooit waarom mijn mentor, onderzoekjournalist Norbert Zongo die in Burkina Faso werd vermoord, ’de vrijheid van denken’ als slogan had gekozen voor zijn krant. Denken is de basis voor burgerschap. Het is een elementaire bezigheid die een verschil kan maken voor een samenleving. Dat zelf nadenken tegenwoordig niet meer hoeft en kan worden uitbesteed, baart zorgen.
De filosoof Plato waarschuwde hier al voor in zijn dialogenboek Phaedrus. Volgens hem had Thoth, de uitvinder van het geschreven woord, niet het geheugen maar het vergeten gered.
Zijn het geschreven woord en de technologie een parkeerplaats van onze gedachten en denkvermogen?
Het klopt dat we geen vraag kunnen stellen aan een boek of aan een schilderij bijvoorbeeld. Maar boeken en schilderijen - en ook films en series - roepen in ons veel vragen op en laten ons nadenken.
Het probleem is echter dat ons externe geheugen steeds groter wordt en vaak beperkt wordt tot Google. Voor wat heeft het plaats gemaakt? Banaliteit.In Burkina Faso, mijn geboorteland, is het geheugen niet opgeschreven maar collectief gedragen en actief. Dat heeft ook nadelen, vandaar het spreekwoord ’een bejaarde die sterft is als een bibliotheek die in brand staat’.
Uiteraard ben ik niet van plan om het hier over filosofie of over Plato te hebben, alhoewel de verleiding groot is. Wat mij zorgen baart, is waar de Franse filosoof Raphaël Enthoven deze week de vinger op legde. Een wond die allang stinkt en waar we niet vaak genoeg bij stilstaan. We lijken gestopt te zijn met denken.
In zijn boek L’esprit artificiel uit Enthoven op eloquente en toegankelijke wijze zijn grote bezorgdheid over hoe het onderwijs vandaag de dag het denken steeds meer irrelevant maakt. Willen we van kinderen kennisrobots maken of willen we dat ze ook zelf nadenken en hun onderscheidingsvermogen overeind houden?Dat ze tijd en ruimte maken voor de verwondering. Waarom moet het altijd snel, makkelijk en optioneel zijn? Mensen kiezen vooral voor comfort.Op alle vlakken ging de mensheid vooruit. Qua gezondheidszorg, technologie en internationale betrekkingen bijvoorbeeld. Maar wat de essentie van de mens zelf betreft, blijven we stilstaan, merkt Enthoven terecht op.
Uiteraard ben ik niet van plan om het hier over filosofie of over Plato te hebben, alhoewel de verleiding groot is. Wat mij zorgen baart, is waar de Franse filosoof Raphaël Enthoven deze week de vinger op legde. Een wond die allang stinkt en waar we niet vaak genoeg bij stilstaan. We lijken gestopt te zijn met denken.
In zijn boek L’esprit artificiel uit Enthoven op eloquente en toegankelijke wijze zijn grote bezorgdheid over hoe het onderwijs vandaag de dag het denken steeds meer irrelevant maakt. Willen we van kinderen kennisrobots maken of willen we dat ze ook zelf nadenken en hun onderscheidingsvermogen overeind houden?Dat ze tijd en ruimte maken voor de verwondering. Waarom moet het altijd snel, makkelijk en optioneel zijn? Mensen kiezen vooral voor comfort.Op alle vlakken ging de mensheid vooruit. Qua gezondheidszorg, technologie en internationale betrekkingen bijvoorbeeld. Maar wat de essentie van de mens zelf betreft, blijven we stilstaan, merkt Enthoven terecht op.
Maar we maken telkens dezelfde fouten. Omdat weinig vragen nog gesteld worden. Die vragen en daarover nadenken is nochtans inherent aan de menselijke vooruitgang. De antwoorden vinden we uiteraard nooit echt. Het is alleen een poging tot, maar die poging is essentieel en belangrijk.
Sommige mensen in belangrijke posities die tegenwoordig lichtzinnig zijn over wat de Shoah betekent en hun rol in de samenleving onderschatten of politici die het denken delegeren en zelf alleen maar functioneel handelen, stellen zich geen serieuze vragen. Burgers die ontoereikende informatie krijgen zullen ook minder kritisch zijn.
Maar we maken telkens dezelfde fouten. Omdat weinig vragen nog gesteld worden. Die vragen en daarover nadenken is nochtans inherent aan de menselijke vooruitgang. De antwoorden vinden we uiteraard nooit echt. Het is alleen een poging tot, maar die poging is essentieel en belangrijk.
Sommige mensen in belangrijke posities die tegenwoordig lichtzinnig zijn over wat de Shoah betekent en hun rol in de samenleving onderschatten of politici die het denken delegeren en zelf alleen maar functioneel handelen, stellen zich geen serieuze vragen. Burgers die ontoereikende informatie krijgen zullen ook minder kritisch zijn.
Google en artificiële intelligentie kunnen veel maar ons vervangen om te denken kunnen ze niet.
Voor Hannah Arendt is het kwaad beangstigend gewoon. En het kan plaatsvinden met de hulp van individuele mensen die hun eigen verantwoordelijkheid heel beperkt houden.Het totalitarisme waarover Arendt schreef nadat ze nazi-Duitsland was ontvlucht, was goed geolied. Vandaag is radicale islam, het nieuwe totalitarisme, ook goed geworteld en wereldwijd denken veel individuele mensen, ook ambtenaren, dat hun aandeel in de wereld klein en onschuldig is. Maar als ze Allah of gruweldaden gedogen in moderne conversatiekanalen, worden ze zelf actief. Banaal maar actief.Het niet denken is vandaag op een andere manier gevaarlijk.
Dit was de zesenzeventigste column van Assita Kanko voor De Telegraaf.
