Zaak-Kevin Spacey toont gevaarlijke schaduwkant van MeToo-beweging

Twee films, het zesde seizoen van de succesvolle Netflix-serie House of Cards en zijn reputatie verloor hij: de strafmaat van de ’trial by media’ is niet min. Zelf is hij hoopvol: „Over tien jaar betekent dit niets meer.” Zijn comeback staat vast. In de rechtbank brak hij niet voor niets in tranen uit.

De eerste beschuldiging tegen Spacey kwam twee weken na de #MeToo-tweet van actrice Alyssa Milano, de start van de gelijknamige beweging die de wereld in vuur en vlam zette. De feiten zouden plaatsgevonden hebben in 1986, toen was Spacey 26 en een nobele onbekende. Daarna volgde nog een hele rij aanklachten.

Niets van waar, oordeelde de jury. Volgens zijn advocaat was Spacey een gemakkelijk doelwit geworden vanwege zijn promiscue levensstijl, flirterige gedrag en dikke bankrekening. Volgens Spacey zelf waren de ’slachtoffers’ enkel uit op zijn geld en creëerde de #MeToo-golf het perfecte moment. Daarop konden ze lekker surfen.

Ik ben er niet zeker van dat Spacey niets fout heeft gedaan. Een aantal feiten benoemt hij zelf als ’onhandig geflirt’ en hij bood zijn excuses ervoor aan. Iedereen maakt fouten. De vraag is: zijn die fouten strafbaar? Die cruciale vraag wordt nogal eens over het hoofd gezien.

De MeToo-beweging gooit immers alles op een hoop: van een compliment tot gewelddadige aanranding, alles valt bij hen onder de noemer ’grensoverschrijdend gedrag’. Intenties zijn niet meer van belang, de perceptie heerst en wraak is ook iets wat velen motiveert. Waar ligt de grens?

Strafrecht gebaseerd op gevoel? Zéér glad ijs.

De vrijspraak van Spacey belicht de schaduwkant van de ganse MeToo-beweging. In de klassieke media zien we enkel de positieve kant: slachtoffers komen op voor zichzelf en strijden voor rechtvaardigheid. Je zou haast vergeten dat er ook een keerzijde is. De perverse effecten zitten in een potje met een stevig deksel.

Slachtoffers moeten geloofd en beschermd worden. Absoluut. Ik kom zelf op voor die gerechtigheid. Alleen: het is niet omdat je denkt of zegt dat je een slachtoffer bent, dat het ook zo is. Dat is een uiterst moeilijk evenwicht, maar het is wel van levensbelang want we wonen in een rechtsstaat.

De heilige status van het zelfgeproclameerd slachtoffer zorgt er inmiddels voor dat eenieder met een verhaal kan komen dat niet te bewijzen valt. En zelfs als de zogenaamde dader zijn onschuld kan bewijzen, blijven de aantijgingen plakken. Zo wordt het wel erg gemakkelijk om iemands reputatie of carrière naar de verdoemenis te helpen. Kevin Spacey weet er alles van en hij is zeker niet alleen.

In maart dit jaar kreeg de Engelse Eleanor Williams 8,5 jaar cel voor het verzinnen van verkrachting door verschillende mannen. Eén van haar slachtoffers zat 72 dagen onschuldig in de cel en kampte achteraf met zelfmoordneigingen. Een ander slachtoffer, een ondernemer, verloor zijn zaak.

Omdat de vrouw in één van haar berichten expliciet verwees naar de Aziatische afkomst van de vermeende daders, verdriedubbelde het aantal haatmisdrijven in Noord-Engeland, voornamelijk gericht op Aziatische minderheden. De vrouw bood haar excuses aan en beweerde verbaasd te zijn over de omvang van de gevolgen van haar daden. Misschien toch eerst eens goed nadenken ?

Bewust iemand vals beschuldigen, uit wraak, frustratie of jaloezie, is een misdaad. Het is zeer gemakkelijk en als zelfverklaard slachtoffer sta je sterk in je schoenen. Zeker in een samenleving waar slachtofferschap heilig is geworden.

In een mum van tijd verzamel je een stoet aan medestanders die samen met jou ten strijde trekken tegen al dat onrecht. Het podium op, de luidsprekers aan, de camera’s draaien. Hoe sensationeler, hoe beter. Sommige journalisten volgen je gewoon zonder kritisch te zijn.

Tegenwoordig moet je er als aanklager al echt een boeltje van maken om niet geloofd te worden en zelfs dan: de beschuldiging op zichzelf kan iemands reputatie voorgoed kapot maken. Woord tegen woord laat altijd een zweem van schuld achter.

Dit soort praktijken heeft altijd bestaan, niets nieuws onder de zon. Maar de MeToo-beweging, die initieel goed was, maar later radicaal werd en korte metten maakte met de principes van de rechtsstaat, gaf dit soort valse beschuldigingen extra kans van slagen.

Het is een van de negatieve gevolgen van de hype uit 2016, nobel in oorsprong, maar langzaamaan ontaard in sensatie die soms op niks gebaseerd is. Een niet-kritische journalist en de sociale media volstaan om de vonk te doen overslaan en geruchten om te zetten in feiten.

Trial by media leidt tot zware straffen. Alles van financiële aard valt te compenseren, maar het psychische lijden en de onherstelbare reputatieschade laten in het beste geval lelijke littekens achter. De vrijspraak van Spacey maakt eindelijk duidelijk dat slachtoffers niet enkel aan één kant te vinden zijn.

Laten we ook niet vergeten dat er nog een pervers effect bestaat. Als we de minste aanraking of poging tot flirten als grensoverschrijdend bestempelen, worden echte aanrandingen en verkrachtingen niet meer serieus genomen.

Echte slachtoffers van seksueel geweld worden op die manier dubbel gestraft. Door verzinsels en valse beschuldigen verliezen hun verhalen aan geloofwaardigheid. Ze allemaal op dezelfde hoop gooien, leidt tot inflatie: echte trauma’s verliezen aan waarde. Als iedereen slachtoffer is, is niemand het.

Dit was de drieënvijftigste column van Assita Kanko voor De Telegraaf.

www.telegraaf.nl