Mijn dochter heeft jarenlang geloofd dat de Sint haar fopspeen had meegenomen, omdat hij haar groot genoeg vond om zonder te leven. Ze vroeg zich dagenlang af waar de Sint die naartoe gebracht had, en keek altijd met open mond naar beelden van Sinterklaas. Ik was stiekem blij dat het probleem was opgelost zonder al te veel gehuil.
Toen ik zelf klein was, en nog in Burkina Faso woonde, was er geen Sinterklaas. De Kerstman was er wel, maar die bracht geen cadeautjes. Hoewel we thuis zoals 65 procent van het land islamitisch waren – niet praktiserend – vierden wij kerst. Onze buren waren christenen, maar vierden ook feesten van andere religies. Zo ging dat. Iedereen was een beetje christen of een beetje moslim, afhankelijk van de gelegenheid. Op kerst maakten familie en buren gerechten klaar voor elkaar. Overal hing een indringende geur van houtskool en pittige kruiden. Buiten was het niet koud, maar lekker fris. Samen met de andere kinderen uit ons dorp Tenado mengden we klei, stro en water om de stal voor kindje Jezus te maken – ongeacht onze religie. Daarna werden we in de tuin verwacht voor kip of de maan-nezim-nzedo, een speciale visstoofpot met rijst en een dikke smakelijke saus, een herinnering die me nog steeds doet watertanden.
Maar dit gaat over veel meer dan een lekker etentje. Mijn moeder kwam uit de Sahel en mijn vader uit het westen van het land: ze hadden zich aan hun nieuwe thuis aangepast. Tradities helpen onze identiteit vorm te geven en creëren een gevoel van verbondenheid. Ze zijn de sleutel tot integratie in een gemeenschap. Een manier om een dorp of stad als thuis te laten voelen. Vaak dienen ze geen vooropgesteld doel. Ze verwijzen naar een deel van onze geschiedenis en ons erfgoed dat we bij speciale gelegenheden willen eren of herinneren, en hun waarde en betekenis liggen in hun vermogen om mensen samen te brengen.
Het debat over tradities en cultureel erfgoed komt elk jaar terug in Vlaanderen, met dank aan Zwarte Piet. Misschien is dat de echte test – of bepaalde tradities en culturen al dan niet verenigbaar zijn met onze waarden en de samenleving? Sinterklaas is een prachtig kinderfeest dat deel uitmaakt van de mooiste herinneringen van volwassenen. Ook ik heb soms heimwee naar gewoontes uit mijn kindertijd. Als je sommige tradities loslaat, raakt alles uit evenwicht en valt het uit elkaar. Omdat je meer loslaat dan de gebeurtenissen zelf, je verliest ook de betrokkenheid. Het is een stille, maar diepe breuk tussen de mensen. Zo ging het in Burkina Faso, toen de jihadisten inbraken in onze seculiere samenleving.
Sinds jihadisten er voet aan land hebben gezet, is het stilaan gedaan met zorgeloos samen kerst te vieren. Of eender welk ander feest. Nu is het elk voor zich in bepaalde dorpen. Altijd met het idee dat het de laatste keer kan zijn dat je samenkomt. Een vredevolle kerst in Burkina Faso zit er ook dit jaar niet in. Mijn vader, die nog steeds in mijn geboorteland woont, heb ik al twee jaar niet gezien. Ik had gehoopt dit jaar kerst te kunnen vieren met hem, maar nu lukt dat niet wegens corona. Ook de rest van mijn familie zal ik moeten missen, en daar zie ik tegenop.
Maar dat geldt niet voor mij alleen. Veel koppels in langeafstandsrelaties, families en vrienden zullen van elkaar gescheiden zijn tijdens deze donkere dagen. Daarom is het belangrijker dan ooit dat we kerst toch vieren, ook al is het in een veel kleinere kring. Het is een onzichtbare draad die ons verbindt, over de kilometers heen. Er zal minder gelachen, gegeten, gebabbeld en gezongen worden, maar in gedachten zijn we bij elkaar.
Ook dit jaar zal de pot maan-nezim-nzedo op het vuur staan bij mij, naast de pot veenbessen en het gebakken witloof. Mijn Burkinese en Vlaamse gewoontes concurreren niet met elkaar. Integendeel, ze vullen elkaar mooi aan. Dat stelt me in staat om te genieten van mijn gebruikelijke kerstfeest, terwijl ik me ook verbonden voel met mijn zus en mijn vader, mijlenver weg, die ik in deze tijd van het jaar heel erg mis. Ik zal, nog meer dan anders, beseffen dat niets in dit leven vanzelfsprekend is.
Of het hoofdgerecht dit jaar een gebraden kalkoen wordt of een sappig hammetje, weet ik nog niet. Wat ik wel weet, is dat ik er dit jaar weken van zal kunnen eten met heimwee die mijn hart verscheurt. Want mijn dochter zal de meeste gerechten links laten liggen – zij zal alleen de pannenkoeken opeten. Maar dat vergeef ik haar graag. Deze traditie zet ik voort.
